Een rookvrij ziekenhuis: over nut, noodzaak en toepassing in de praktijk
Het realiseren van een rookvrije generatie in 2040. Dat is het doel van het in 2018 gesloten Nationaal Preventieakkoord. Onder het kopje ‘Rookvrije Zorg’ is daarin ook aandacht voor de rol van ziekenhuizen. “De komende jaren voeren alle ziekenhuizen actief beleid om rookvrij te worden”, zo valt er te lezen. En: “Uiterlijk in 2025 zijn alle ziekenhuizen rookvrij.”
In het Nationaal Preventieakkoord worden zeven bijbehorende maatregelen genoemd. Uiteraard rookvrije gebouwen en terreinen, maar onder meer ook dat medewerkers niet roken onder werktijd en dat ze – net als patiënten – worden ondersteund bij het stoppen met roken.
Het creëren van rookvrije ziekenhuizen kan op draagvlak van de samenleving rekenen. Uit een onderzoek van Hart van Nederland in samenwerking met Maurice de Hond kwam begin 2018 naar voren dat 79% van de respondenten het een goed idee vindt als alle ziekenhuizen geheel rookvrij worden. Onder rokers is dat 49%.
Initiatieven voor een rookvrije zorg
Er zijn de afgelopen jaren veel initiatieven ontstaan rond een rookvrije zorg. Zo heeft het Trimbos-instituut een toolkit Rookvrije Zorg ontwikkeld, waaraan acht ziekenhuizen een bijdrage leveren. De toolkit is opgebouwd uit acht thematische pijlers, die elk voorzien zijn van best practices, checklists en andere nuttige informatie.
Een andere krachtenbundeling betreft een initiatief van vier ziekenhuizen en vier zorginstellingen uit Amsterdam om publieke ruimtes rondom hun instellingen rookvrij te maken. Ze schreven daartoe in maart 2019 een brief aan de verantwoordelijke wethouder van Amsterdam. De ambitie van de initiatiefnemers, aldus Het Parool, is om patiënten, cliënten, bezoekers en medewerkers te beschermen tegen de schadelijke gevolgen van sigarettenrook. Niet alleen binnen hun gebouwen, maar ook op terreinen daar direct omheen.
>>> Heeft uw ziekenhuis ondersteuning nodig bij de implementatie en handhaving van het rookverbod? Kies voor servicegerichte gastvrouwen en gastheren!
Ook individueel voeren steeds meer ziekenhuizen actief beleid om rookvrij te worden. Zoals het UMC Groningen, die op 4 april 2019 de Rookvrije Generatie Award in de categorie Zorg ontving. Sinds 1 januari 2019 kan ook buiten op de terreinen van het UMCG niet meer worden gerookt, waarmee het academische ziekenhuis volledig rookvrij is.
Rookvrij ziekenhuis voor een gezonde leefstijl
Het bevorderen van een gezonde leefstijl is een van de meest genoemde redenen om een rookvrij ziekenhuis te worden. “Als ziekenhuis, kennisinstelling en grote werkgever hebben wij een voorbeeldfunctie als het gaat om gezond gedrag”, aldus het UMCG. “Daarom willen we een organisatie zijn die maximaal bijdraagt aan de preventie van roken en het stoppen-met-roken.” Het UMC Utrecht hanteert woorden van gelijke strekking: “We stimuleren een gezonde levensstijl van medewerkers, patiënten en bezoekers. We vinden het belangrijk dat medewerkers het goede voorbeeld geven aan patiënten en anderen op het gebied van een gezonde leefstijl. Daarom is het UMC Utrecht een rookvrij ziekenhuis.” Tergooi, dat sinds 1 januari 2019 geheel rookvrij is, wil hiermee een ‘concrete invulling geven aan het gedachtegoed van positieve gezondheid en preventie in de hele regio’.
Regels en handhaving
Regels en gerichte communicatie moeten ervoor zorgen dat patiënten, bezoekers en medewerkers zich houden aan het rookbeleid van ziekenhuizen. Bij Ikazia Ziekenhuis, sinds januari 2019 rookvrij, is het rookvrije gebied te herkennen aan blauwe lijnen, borden en tegels met het logo van de ‘Rookvrije Generatie’. Patiënten en bezoekers die toch willen roken, kunnen dat doen buiten de rookvrije zone. Medewerkers mogen alleen in de lunchpauze – dus buiten werktijd – roken buiten het terrein van Ikazia. Ook moeten zij zich omkleden om ‘derdehands rook’ via werkkleding tegen te gaan.
Ziekenhuizen beseffen dat het rookverbod ook voor patiënten ingrijpend kan zijn, zeker in stressvolle situaties rond het ziekenhuisbezoek. Ze benadrukken het belang van het bespreekbaar maken van roken en het aanbieden van hulp, bijvoorbeeld door het voorschrijven van nicotinepreparaten.
“Voor verstokte rokers is onze maatregel vervelend, dat begrijp ik echt”, zei bestuursvoorzitter Peter van der Meer van het Albert Schweitzer ziekenhuis daarover. “We willen dan ook niemand dwingen te stoppen. Het blijft een eigen keuze. We vragen wel ieders respect voor het feit dat wij het rondom onze gebouwen niet meer willen. Niemand zou door een walm van rook naar het ziekenhuis moeten hoeven komen.” Ook bij het Albert Schweitzer ziekenhuis, dat sinds oktober 2018 officieel rookvrij is, laten lijnen, borden en stickers zien waar de rookvrije zone begint en eindigt.
De handhaving van het rookbeleid is minder eenduidig. Bij sommige ziekenhuizen krijgen vrijwilligers of beveiligers de taak om overtreders aan te spreken en uitleg te geven. Andere ziekenhuizen attenderen alle medewerkers er enigszins vrijblijvend op om mensen aan te spreken bij ongewenst gedrag en weer anderen kiezen voor de inzet van pleinstewards c.q. gastvrouwen en gastheren.
Rookverbod en uitzonderingen
Het streven naar een rookvrij ziekenhuis hoeft niet altijd te resulteren in een strikt rookverbod. “Juridisch gezien kun je als eigenaar van een terrein een rookverbod opleggen. Maar daar kiezen we niet voor”, aldus Peter Merkus, voorzitter van het campagneteam rookvrij campus, in het personeelsmagazine van Radboudumc. “Roken is een verslaving. Als zorginstelling vind ik dat je begrip moet hebben voor die verslaving; dat doe je niet door roken strikt te verbieden. Wel kunnen we roken ontmoedigen en overlast beperken. We plaatsen daarom rookzones aan de randen van ons terrein. Als je een paar minuten moet lopen om te roken, is dat toch een drempel.”
In hun beleid voor rookvrij gebouwen en terreinen beschrijven sommige ziekenhuizen twee uitzonderingsgevallen: crisisbeheersing en ‘laatste wens’. Als er een gespannen of agressieve situatie ontstaat, kan in enkele gevallen van de strikte handhaving van het rookbeleid worden afgeweken. Waarbij de betrokken professional, bijvoorbeeld een beveiliger, naar bevind van zaken handelt. Eenzelfde uitzondering maken deze ziekenhuizen voor patiënten met een (laatste) wens om nog eenmaal te roken.
Adviezen voor een rookvrij ziekenhuis
Medisch Centrum Leeuwarden is een van de voorlopers als het gaat om rookvrije ziekenhuizen. Het ziekenhuis voerde per 1 januari 2018 een volledig rookverbod in en dacht daarmee het eerste rookvrije ziekenhuis van Nederland te zijn. Later bleek dat het Röpcke-Zweers Ziekenhuis in Hardenberg eerder al volledig rookvrij was, maar dat nam het enthousiasme van het MCL niet weg. Volgens het ziekenhuis in Leeuwarden is de totstandkoming van een rookvrij ziekenhuis geen vanzelfsprekendheid en zijn enkele dingen in dit proces cruciaal gebleken. Te weten: bevlogen initiatiefnemer(s), intern en extern draagvlak, een duidelijke fasering (niet overhaasten) en ondersteuning voor de rokers.
Voor collega-zorginstellingen die overwegen rookvrij te worden heeft het MCL één advies. “Gewoon doen!”, schrijft het ziekenhuis. “Neem de tijd die nodig is, maak een planning die bij úw organisatie past, zorg voor voldoende draagvlak, maak een doortimmerd plan, maar dóe het.”
